کم‌خونی وضعیتی است که در آن خون شما مقدار کمتر از حد طبیعی گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین دارد. هموگلوبین پروتئینی غنی از آهن است که به گلبول‌های قرمز این امکان را می‌دهد تا اکسیژن را از ریه‌ها به سایر نقاط بدن منتقل کنند. وقتی تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین کمتر باشد، بافت‌ها و اندام‌های بدن، مانند قلب و مغز، ممکن است اکسیژن کافی برای عملکرد مناسب دریافت نکنند.
کم‌خونی یکی از عوارض شایع بیماری مزمن کلیه (CKD[1]) است. بیماری مزمن کلیه به این معناست که کلیه‌ها آسیب دیده‌اند و نمی‌توانند مواد زائد خون را به‌درستی تصفیه کنند. این آسیب ممکن است باعث تجمع مواد زائد و مایعات در بدن شود و مشکلات سلامتی دیگری ایجاد کند. در مراحل اولیه بیماری کلیوی، کم‌خونی کمتر شایع است، اما با پیشرفت بیماری و از دست رفتن بیشتر عملکرد کلیه‌ها، کم‌خونی نیز شدیدتر می‌شود. کم‌خونی شدید ممکن است احتمال بروز مشکلات قلبی را افزایش دهد؛ زیرا قلب کمتر از حد طبیعی اکسیژن دریافت می‌کند و برای پمپاژ مقدار کافی گلبول‌های قرمز به اندام‌ها و بافت‌ها، سخت‌تر کار می‌کند.
افراد مبتلا به CKD و کم‌خونی ممکن است بیش از دیگران در معرض خطر عوارض ناشی از سکته مغزی باشند.
وقتی کلیه‌ها آسیب می‌بینند، تولید هورمون اریتروپویتین (EPO[1]) کاهش می‌یابد؛ این هورمون به مغز استخوان (بافت اسفنجی داخل بیشتر استخوان‌ها) فرمان می‌دهد گلبول قرمز بسازد. با کاهش EPO، مغز استخوان گلبول‌های قرمز کمتری تولید می‌کند و در نتیجه اکسیژن کمتری به اندام‌ها و بافت‌ها می‌رسد. علاوه‌بر کاهش تولید گلبول‌های قرمز، طول عمر گلبول‌های قرمز در افراد مبتلا به کم‌خونی و بیماری مزمن کلیه کوتاه‌تر از حالت طبیعی است، به‌طوری‌که گلبول‌های قرمز سریع‌تر از آنچه جایگزین می‌شوند، از بین می‌روند.
علل دیگر این بیماری عبارت‌اند از:
این عوامل در کنار هم باعث کاهش تعداد و کیفیت گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی در بیماران CKD می‌شوند.
علائم کم‌خونی در مبتلایان به CKD، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
در صورت داشتن درد قفسه سینه که برطرف نمی‌شود یا تنگی نفس شدید باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
با پیشرفت بیماری کلیوی، خطر ابتلا به کم‌خونی افزایش می‌یابد.
افرادی که علاوه‌بر بیماری مزمن کلیه، دیابت نیز دارند، بیشتر در معرض کم‌خونی هستند، معمولاً زودتر دچار کم‌خونی می‌شوند و اغلب کم‌خونی شدیدتری نسبت به افراد مبتلا به CKD بدون دیابت دارند.
افراد بزرگ‌تر از ۶۰ سال نیز بیشتر احتمال دارد که در کنار CKD، به کم‌خونی دچار شوند.
راه‌های پیشگیری از آنمی ناشی از بیماری مزمن کلیوی (CKD) شامل موارد زیر است:
متخصصان برای تشخیص کم‌خونی در بیماری مزمن کلیه، از سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های خون استفاده می‌کنند.
همچنین ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی میزان آهن خون و ذخایر آهن بدن انجام شود؛ مانند اندازه‌گیری فریتین (پروتئینی که آهن را در سلول‌ها ذخیره می‌کند) و سطح آهن خون و ترانسفرین (پروتئینی که آهن را در خون حمل می‌کند).
متخصصان مراقبت‌های بهداشتی ابتدا به بررسی و درمان علل زمینه‌ای کم‌خونی می‌پردازند. ازجمله دلایل شایع کم‌خونی می‌توان به کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولیک‌اسید، ابتلا به بیماری‌های مزمن یا اختلالات مغز استخوان اشاره کرد. اگر کم‌خونی ناشی از کمبود مواد مغذی باشد، درمان معمولاً شامل مصرف مکمل‌ها، تغییر رژیم غذایی یا درمان بیماری زمینه‌ای خواهد بود.
در مواردی که کم‌خونی خفیف و علائم چندانی وجود نداشته باشد، ممکن است درمان فوری لازم نباشد. در این حالت، پزشک ممکن است فقط وضعیت بیمار را به‌صورت منظم تحت نظر قرار دهد.
در مجموع، درمان کم‌خونی در CKD شامل درمان علت‌های زمینه‌ای، مصرف مکمل‌های آهن و ویتامین، داروهای محرک تولید گلبول قرمز و در موارد شدید، انتقال خون است که هرکدام با توجه به شرایط بیمار به‌کار گرفته می‌شوند.
برای مدیریت کم‌خونی و بیماری مزمن کلیه، ممکن است نیاز باشد در رژیم غذایی خود تغییراتی ایجاد کنید. همکاری با پزشک یا متخصص تغذیه به شما کمک می‌کند برنامه غذایی مناسبی تهیه کنید که هم شامل غذاهای مورد علاقه‌تان باشد و هم به حفظ سلامت کلیه‌ها و کنترل کم‌خونی کمک کند.
اگر بدن شما با کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولیک اسید مواجه باشد، پزشک یا کارشناس تغذیه ممکن است توصیه کند که غذاهای حاوی این مواد مغذی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
اما باید توجه داشت که برخی از این غذاها ممکن است مقدار زیادی پروتئین، سدیم یا فسفر داشته باشند که افراد مبتلا به CKD باید مصرف آن‌ها را محدود کنند.
توصیه مهم
پیش از هرگونه تغییر در رژیم غذایی، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا تغییرات با شرایط سلامتی کلیه و میزان کم‌خونی شما هماهنگ باشد.
