هورمون رشد به‌طور طبیعی از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و اثرات آنابولیک (سازنده) دارد. این هورمون نقش‌های متعددی در بدن ایفا می‌کند که ازجمله آن‌ها می‌توان به رشد و افزایش قد در کودکان و نوجوانان اشاره کرد. علاوه‌بر این، هورمون رشد با تأثیر بر سوخت‌وساز چربی‌ها و پروتئین‌ها، به افزایش حجم عضلات کمک می‌کند.
کمبود هورمون رشد (Growth Hormone Deficiency: GHD) نوعی اختلال نسبتاً نادر، ولی قابل درمان است و به دلایل متعددی ممکن است در کودکان یا بزرگ‌سالان بروز کند. در افراد مبتلا به کمبود هورمون رشد، میزان ترشح این هورمون از غده هیپوفیز کاهش می‌یابد و در اغلب موارد، نیاز است این کمبود با دارو جبران شود.
کمبود هورمون رشد در کودکان باعث اختلال در رشد و کوتاهی قد می‌شود که تشخیص آن با روش‌های مختلفی ازجمله بررسی سن استخوانی، تست‌های آزمایشگاهی و تست تحریکی هورمون رشد انجام می‌شود. کمبود هورمون رشد در بزرگ‌سالان ممکن است منجر به بروز اختلالات متابولیکی شود.
در کودکانی که به GHD مبتلا هستند و رشد استخوانی آن‌ها هنوز تکمیل نشده است، درمان با «هورمون رشد نوترکیب» آغاز می‌شود. همچنین در بزرگ‌سالان مبتلا به این بیماری نیز «هورمون رشد نوترکیب» به صلاحدید پزشک معالج تجویز می‌شود.
این بیماری به‌دلیل کاهش سطح هورمون رشد در بدن ایجاد می‌شود و ممکن است به‌دلیل اختلال در محور تولید هورمون رشد در مغز، هیپوتالاموس و هیپوفیز رخ دهد. کاهش هورمون رشد بر بخش‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارد؛ ازجمله اختلال در رشد اندام‌ها و ناهماهنگی در سوخت‌وساز چربی‌ها و پروتئین‌ها.
کمبود هورمون رشد به دو شکل مادرزادی و اکتسابی ممکن است بروز کند. موارد مادرزادی معمولاً بر اثر اختلال در تکامل جنین، جهش‌های ژنتیکی و ابتلا به عفونت در جنین ایجاد می‌شود. موارد اکتسابی ممکن است در اثر وارد شدن هرگونه آسیب به مغز، تومورهای مغزی و وجود التهاب در مغز ایجاد شود. علاوه‌بر این، بروز این بیماری ممکن است بدون هیچ دلیل مشخصی رخ دهد یا دلیل دقیق آن تشخیص داده نشود که در این صورت به آن idiopathic GHD گفته می‌شود.
مهم‌ترین علامت این بیماری در کودکان و نوجوانان، اختلال در رشد و کوتاهی قد است. در این افراد، سن استخوانی به تعویق می‌افتد، سرعت رشد آهسته‌تر از کودکان هم‌جنس و هم‌سن می‌شود و قد فرد در نمودارهای رشد پایین‌تر از حد طبیعی قرار می‌گیرد. اختلال در رشد سایر قسمت‌های بدن نیز ممکن است مشاهده شود. تأخیر در بروز علائم جنسی در دوره بلوغ یا عدم بروز این علائم نیز ممکن است در برخی بیماران رخ دهد. سایر علائم این بیماری در کودکان شامل موارد زیر است اما لزوماً در همه افراد بروز پیدا نمی‌کند:
برخی از علائم این بیماری در بزرگ‌سالان شامل موارد زیر است:
افزایش سطح خونی چربی‌ها و تجمع چربی در بعضی از بخش‌های بدن
اصلی‌ترین عوامل خطرساز شناخته‌شده برای این بیماری شامل موارد زیر است:
قد کودکان با قامت کوتاه باید به‌طور منظم اندازه‌گیری و با استاندارهای مربوط به رشد قدی مقایسه شود.
به‌طورکلی تشخیص GHD در کودکان به کمک چند فاکتور انجام می‌شود که شامل تظاهرات بالینی، سن استخوانی، تست‌های بیوشیمیایی (IGF-1 و IGFBP-3) و تست تحریکی هورمون رشد است. تست تحریکی معمولاً برای تأیید تشخیص GHD انجام می‌شود. البته همیشه به انجام تمام این تست‌ها نیاز نیست؛ برای مثال، اگر تست‌های بیوشیمیایی، سرعت رشد قدی و سن استخوانی نرمال باشد، احتمال وجود GHD کنار گذاشته می‌شود و نیازی به انجام تست تحریکی نیست.
درمان کمبود هورمون رشد در کودکان با استفاده از هورمون رشد انسانی نوترکیب (rhGH) انجام می‌شود. این درمان برای کودکانی که صفحات رشد استخوانی‌شان هنوز بسته نشده، مناسب است و هرچه زودتر شروع شود، نتیجه بهتری خواهد داشت. درمان معمولاً تا زمانی که رشد قدی متوقف شود، ادامه می‌یابد.
دوز اولیه دارو براساس وزن کودک تعیین می‌شود و در طول درمان، با توجه به پاسخ رشدی و سطح فاکتور رشد شبه‌انسولینی ۱ (IGF-1) تنظیم می‌شود.
پایش مداوم رشد و سطح IGF-1 در طول درمان ضروری است. اگر پاسخ رشدی مناسب نباشد، علل مختلفی مانند عدم پایبندی به درمان، دوز ناکافی دارو یا وجود بیماری‌های همراه باید بررسی شود. درصورت موفقیت‌آمیز بودن درمان، کودکان می‌توانند به قد بزرگ‌سالی در محدوده هدف قدی والدین دست یابند.
درمان کمبود هورمون رشد در بزرگ‌سالان نیز با استفاده از هورمون رشد انسانی نوترکیب (rhGH) انجام می‌شود. این درمان تأثیرات مثبتی بر تراکم استخوان دارد. مطالعات نشان داده‌اند بزرگ‌سالان مبتلا به کمبود هورمون رشد، چه در شرایطی که بیماری در کودکی شروع شده و چه در شرایطی که بیماری در بزرگ‌سالی شروع شده، ممکن است تراکم استخوانی کمی داشته باشند. درمان با rhGH به افزایش توده استخوانی کمک می‌کند و خطر شکستگی استخوانی را کاهش می‌دهد.
بهبود سبک زندگی نقش مهمی در مدیریت کمبود هورمون رشد دارد. اگرچه این تغییرات بیماری را درمان نمی‌کند، به کاهش علائم و بهبود سلامت کلی کمک می‌کند. برای بهبود سبک زندگی در افراد مبتلا به کمبود هورمون رشد، چند توصیه مهم وجود دارد که عبارت‌اند از:
این تغییرات در سبک زندگی همراه با درمان پزشکی مناسب به مدیریت علائم و بهبود کلی کیفیت زندگی افراد مبتلا به کمبود هورمون رشد کمک می‌کند.
