اهدای عضو و پیوند فرایندی جراحی برای جایگزینی یک عضو ازکارافتاده با عضو سالم فرد دیگری است که به آن نیاز ندارد. اهداکنندگان عضو معمولاً افرادی هستند که به‌تازگی درگذشته‌اند و پیش از مرگ، رضایت خود را برای اهدای عضو اعلام کرده‌اند یا خانواده آن‌ها این تصمیم را گرفته‌اند. دریافت‌کنندگان عضو معمولاً بیمارانی هستند که در مراحل پایانی نارسایی یک اندام قرار دارند. اهدای عضو و انجام پیوند جان این افراد را نجات می‌دهد.
افراد سالم می‌توانند با حفظ سلامت خود، اندام‌ها و بافت‌های خاصی را اهدا کنند. برای مثال، یک فرد می‌تواند با یک کلیه زندگی کند و کلیه دیگر خود را اهدا کند. همچنین امکان اهدای بخشی از کبد وجود دارد؛ زیرا کبد توانایی بازسازی دارد و مجدداً تقریباً به اندازه کامل رشد می‌کند. در بدن گیرنده نیز بخش اهداشده رشد می‌کند و عملکرد کاملی پیدا می‌کند. بااین‌حال، بیشتر افراد نیازمند پیوند عضو، با دوره انتظار طولانی و نامعلومی مواجه هستند.
نارسایی کلیوی
هنگامی که کلیه‌ها قابلیت فیلتر کردن خون را از دست می‌دهند، سطوح مضر مایعات و مواد زائد در بدن تجمع می‌یابد که ممکن است فشارخون را افزایش دهد و منجر به نارسایی کلیه (مرحله نهایی بیماری کلیوی) شود. مرحله نهایی بیماری کلیوی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها حدود 90 درصد از توانایی خود را برای عملکرد طبیعی از دست بدهند. افراد مبتلا به مرحله نهایی بیماری کلیوی باید با کمک دستگاه دیالیز یا پیوند کلیه، مواد زائد را از جریان خون خود خارج کنند تا زنده بمانند.
نارسایی کبدی
نارسایی کبد ممکن است به‌سرعت یا طی دوره زمانی طولانی رخ دهد. نارسایی کبدی که به‌سرعت و در عرض چند هفته رخ می‌دهد، نارسایی حاد کبد نامیده می‌شود. نارسایی حاد کبد نوعی بیماری غیرمعمول است که معمولاً در نتیجه عوارض ناشی از برخی داروها ایجاد می‌شود. نارسایی مزمن کبد ممکن است به‌دلیل شرایط مختلفی ایجاد شود. شایع‌ترین علت نارسایی مزمن کبد، اسکار کبد (سیروز) است. هنگامی که سیروز رخ می‌دهد، بافت اسکار جایگزین بافت معمولی کبد می‌شود و کبد به‌درستی عمل نمی‌کند. سیروز شایع‌ترین دلیل پیوند کبد است. پیوند کبد یک گزینه درمانی برای برخی از افراد مبتلا به سرطان کبد و افراد مبتلا به نارسایی کبدی است که وضعیت آن‌ها با درمان‌های دیگر قابل کنترل نیست.
نارسایی قلبی
نارسایی قلبی ممکن است به‌دلیل تضعیف عضله قلب، بیماری عروق کرونر، بیماری دریچه قلب و ریتم‌های غیرطبیعی قلب یا به‌صورت مادرزادی ایجاد شود. پیوند قلب زمانی انجام می‌شود که سایر روش‌های درمانی برای مشکلات قلبی مؤثر نباشد و بیمار دچار نارسایی قلبی پیشرفته شود.
نارسایی ریوی
ریه‌های ناسالم یا آسیب‌دیده دریافت اکسیژن مورد نیاز برای زنده ماندن را برای بدن دشوار می‌کند. انواع بیماری‌ها و شرایط ممکن است به ریه‌ها آسیب برساند و از عملکرد مؤثر آن‌ها جلوگیری کند. برخی از علل شایع‌تر عبارت‌اند از: بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، اسکار ریه (فیبروز ریوی)، فیبروز سیستیک و فشارخون بالا در ریه‌ها. آسیب ریه را اغلب می‌توان با دارو یا دستگاه‌های تنفسی خاص درمان کرد. زمانی که این اقدامات دیگر کمکی نکند یا عملکرد ریه تهدیدکننده زندگی شود، پیوند ریه گزینه درمانی مؤثری خواهد بود.
بسته به شدت نارسایی‌ها، علائم شایع ممکن است شامل موارد زیر باشد.
نارسایی کلیوی
تهوع و استفراغ، از دست دادن اشتها، خستگی و ضعف، مشکلات خواب، کم‌ادراری و بیش‌ادراری، گرفتگی عضلات، تورم پا و مچ پا، خشکی و خارش پوست، پرفشاری خون، تنگی نفس (درصورت تجمع مایع در ریه‌ها)، درد قفسه سینه (درصورت تجمع مایع اطراف قلب)
نارسایی کبدی
خستگی، ایجاد خون‌ریزی یا کبودی به‌آسانی، از دست دادن اشتها، حالت تهوع، تورم در پاها یا مچ پا، کاهش وزن، خارش پوست، زردی رنگ پوست و چشم، تجمع مایع در شکم، عروق خونی عنکبوتی‌شکل روی پوست، قرمزی در کف دست، رنگ‌پریدگی ناخن‌ها، چاق شدن انگشتان، گیجی، خواب‌آلودگی یا گفتار نامفهوم، عدم وقوع یا قطع قاعدگی به‌دلایلی غیر از یائسگی (در زنان)
نارسایی قلبی
تنگی نفس با فعالیت یا در حالت دراز کشیدن، خستگی و ضعف، تورم در پاها و مچ پاها، ضربان قلب سریع یا نامنظم، کاهش توانایی ورزش کردن، خس‌خس سینه، سرفه ادامه‌دار، تورم شکم، افزایش وزن بسیار سریع (ناشی از تجمع مایعات)، حالت تهوع و بی‌اشتهایی، مشکل در تمرکز یا کاهش هوشیاری، درد قفسه سینه
نارسایی ریوی
مشکل در حبس کردن تنفس به‌خصوص حین فعالیت بدنی، خس‌خس سینه هنگام نفس کشیدن، سرفه‌های مداوم که ممکن است مخاط زیادی ایجاد کند، سفتی یا سنگینی قفسه سینه، کمبود انرژی یا احساس خستگی زیاد، عفونت‌های مکرر ریه، کاهش وزن بدون علت مشخص، تورم در پا، مچ پا یا ساق پا
عواملی که خطر ابتلا به نارسایی ارگان‌های حیاتی را افزایش می‌دهد، ممکن است شامل موارد زیر باشد.
نارسایی کلیوی
دیابت، پرفشاری خون، بیماری قلبی-عروقی، سیگار کشیدن، چاقی، سابقه خانوادگی بیماری کلیوی، ساختار غیرطبیعی کلیه، سن بالا و استفاده مکرر از داروهای آسیب‌زننده به کلیه
نارسایی کبدی
نوشیدن بیش از حد الکل، اضافه وزن، ابتلا به هپاتیت ویروسی
نارسایی قلبی
بیماری‌ها و شرایطی که خطر نارسایی قلبی را افزایش می‌دهند:
بیماری عروق کرونر، حمله قلبی، بیماری دریچه قلب، پرفشاری خون، ضربان قلب نامنظم، دیابت، آپنه خواب، چاقی، برخی عفونت‌های ویروسی
داروهایی که ممکن است خطر نارسایی قلبی را افزایش دهند:
برخی از داروهای دیابت مانند روزیگلیتازون و پیوگلیتازون، داروهای التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، آسپرین و …، برخی از داروهایی که برای درمان فشارخون بالا، سرطان، بیماری‌های خونی، ضربان قلب نامنظم، بیماری‌های سیستم عصبی، سلامت روان، بیماری‌های ریوی، ادراری و عفونت‌ها استفاده می‌شوند.
سایر عوامل خطر نارسایی قلبی عبارت‌اند از:
پیری، مصرف الکل، سیگار کشیدن یا مصرف تنباکو
نارسایی ریوی
دود تنباکو، آسم، سیگار کشیدن، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض بخارات شیمیایی، گرد‌وغبار و دودهای ناشی از سوختن مواد سوختی، زمینه‌های ژنتیکی
برای کاهش خطر ابتلا به بیماری و نارسایی ارگان‌های حیاتی، موارد زیر کمک‌کننده است:
نارسایی کلیوی
نارسایی کبدی
نارسایی قلبی
نارسایی ریوی
تست‌های تشخیصی برای نارسایی و بیماری‌های ارگان‌های حیاتی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
نارسایی کلیوی
آزمایش خون، آزمایش ادرار، تصویربرداری و بیوپسی کلیه
نارسایی کبدی
تست‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری و بیوپسی کبد
نارسایی قلبی
آزمایش خون، تصویربرداری با اشعه ایکس، نوار قلب، اکوی قلب، تست ورزش، سی‌تی اسکن، ام‌آرآی قلبی، آنژیوگرافی عروق کرونری، بیوپسی عضله قلبی
نارسایی ریوی
دم‌سنجی (اسپیرومتری)، تست حجم ریه، تست انتشار ریه، اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون، تست ورزش، تصویربرداری با اشعه ایکس، سی‌تی اسکن، آزمایش خون
پس از انجام پیوند عضو، برای جلوگیری از رد پیوند از رژیم‌های دارویی با هدف تضعیف سیستم ایمنی استفاده می‌شود.
به‌طور معمول رژیم نگه‌دارنده پیوند عضو شامل دسته‌های دارویی زیر است:
عدم استعمال دخانیات، عدم مصرف الکل، حفظ وزن سالم، فعالیت بدنی کافی و رعایت رژیم غذایی سالم، احتمال آسیب به ارگان‌های حیاتی بدن را کاهش می‌دهد.
پس از انجام پیوند عضو نیز رعایت نکاتی در خصوص سبک زندگی سالم و رعایت رژیم تغذیه‌‌ای از عضو پیوندشده محافظت می‌کند.
