وقتی برای اولین بار با دردهای مکرر شکم، اسهال خونی یا کاهش وزن ناگهانی روبه‌رو می‌شوید، طبیعی است که نگرانی و ترس به سراغتان بیاید. خیلی از بیماران وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند، اصطلاحاتی مثل کولیت روده یا کولیت اولسراتیو را می‌شنوند و گیج می‌شوند که این دو چه تفاوتی با هم دارند. همین سردرگمی باعث می‌شود برخی افراد دیرتر برای درمان اقدام کنند یا حتی در انتخاب روش مناسب دچار تردید شوند.
در این مقاله توضیح می‌دهیم که کولیت روده و کولیت اولسراتیو چیست، چه علائمی دارند و چگونه می‌توان آن‌ها را درمان کرد.
کولیت روده چیست؟
کولیت روده به حالتی گفته می‌شود که دیواره روده بزرگ دچار التهاب می‌شود. این التهاب ممکن است به دلایل مختلفی مانند عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، مسمومیت غذایی، کاهش خون‌رسانی به روده یا مصرف برخی داروها ایجاد شود.
در بسیاری از موارد، کولیت روده موقتی است و با درمان علت اصلی برطرف می‌شود. به همین دلیل، وقتی پزشک می‌گوید فرد کولیت روده دارد، نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر برای تشخیص نوع آن وجود دارد.
برای مثال، اگر التهاب روده به‌دنبال مصرف غذای آلوده ایجاد شود، معمولاً با درمان مناسب عفونی برطرف می‌شود و ماهیت مزمن ندارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این بیماری و مدیریت بهتر روند درمان می‌توانید از همراهی تیم متخصص ارکیدلایف بهره‌مند شوید.
کولیت اولسراتیو چیست؟
کولیت اولسراتیو یکی از دو نوع اصلی بیماری‌های التهابی روده است (نوع دیگر بیماری کرون است).
در این بیماری، سیستم ایمنی به‌اشتباه به پوشش داخلی روده بزرگ و رکتوم حمله می‌کند و موجب التهاب مداوم و زخم‌های سطحی (اولسر) می‌شود.
برخلاف کولیت ساده، این بیماری به‌خودی خود درمان نمی‌شود و نیاز به مدیریت بلندمدت دارد. کولیت اولسراتیو در گروه بیماری‌های التهابی روده (IBD) قرار دارد و درمان آن به داروهای تخصصی و گاهی جراحی وابسته است.
به بیان ساده، کولیت اولسراتیو زیرمجموعه‌ای از کولیت است؛ بنابراین، هر کولیت اولسراتیو نوعی کولیت محسوب می‌شود، اما همه کولیت‌ها اولسراتیو نیستند و این تفاوت در انتخاب روش درمان و میزان مراقبت اهمیت دارد.
علل بروز بیماری کولیت اولسراتیو
پزشکان معتقدند که چند مکانیزم اصلی باعث ایجاد این بیماری می‌شود.
1. پاسخ خودایمنی
مهم‌ترین عامل، واکنش اشتباه سیستم ایمنی است. به‌طور طبیعی، سیستم ایمنی از بدن در برابر میکروب‌ها محافظت می‌کند، اما در کولیت اولسراتیو، سیستم ایمنی به سلول‌های سالم روده حمله می‌کند و باعث التهاب و زخم‌های سطحی می‌شود. به همین دلیل، درمان‌ها معمولاً بر کنترل این فعالیت بیش‌ازحد تمرکز دارند.
2. نقش ژنتیک
ژنتیک ممکن است احتمال ابتلا به کولیت اولسراتیو را بیشتر کند. اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده، مانند پدر یا مادر، به این بیماری مبتلا باشد، خطر بروز آن افزایش می‌یابد. حدود ۲۰ درصد از بیماران سابقه خانوادگی دارند و پزشکان در تشخیص به این موضوع توجه می‌کنند.
3. تغییرات در میکروبیوم روده
میکروبیوم روده شامل باکتری‌ها و قارچ‌های مختلف است. در افراد مبتلا، تعادل این مجموعه به هم می‌ریزد. هنوز مشخص نیست که این تغییر علت است یا نتیجه بیماری، اما شواهد نشان می‌دهد بازگرداندن تعادل به بهبود علائم کمک می‌کند.
عوامل خطر ابتلا به کولیت اولسراتیو
این عوامل به‌معنای ابتلای حتمی نیستند، اما خطر بروز بیماری را افزایش می‌دهند.
- سن: بیشتر موارد کولیت اولسراتیو در افراد ۱۵ تا ۳۰ سال دیده می‌شود. بااین‌حال، احتمال ابتلا پس از ۶۰ سالگی هم وجود دارد.
- نژاد: احتمال ابتلا به کولیت اولسراتیو در برخی نژادها بیشتر است.
- سابقه خانوادگی: داشتن والدین، خواهر، برادر یا فرزند مبتلا به کولیت اولسراتیو یا بیماری‌های مشابه مثل کرون، احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
علائم کولیت روده و کولیت اولسراتیو چیست؟
در ادامه، علائم کلی کولیت را مرور می‌کنیم و سپس به‌طور دقیق‌تر به بررسی علائم کولیت اولسراتیو می‌پردازیم.
علائم کولیت
علائم کولیت بسته به علت التهاب، ممکن است موقت یا طولانی‌مدت باشد. این علائم معمولاً پس از درمان علت اصلی، مانند عفونت یا مسمومیت غذایی، بهبود پیدا می‌کنند. شایع‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- اسهال (ممکن است با وجود خون کم در مدفوع همراه باشد.)
- دل‌درد و گرفتگی عضلات شکم
- تب خفیف
- خستگی و ضعف عمومی
- تغییرات موقت در عادات دفع
در بیشتر موارد، این علائم با درمان عامل اصلی از بین می‌روند و وضعیت بیمار به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
اگر علائم بیش از حد طولانی یا مکرر شود، پزشک بررسی‌های بیشتری برای رد یا تأیید ابتلا به کولیت اولسراتیو یا بیماری‌های مشابه انجام خواهد داد.
علائم کولیت اولسراتیو
در کولیت اولسراتیو، التهاب مداوم است و علائم به‌تدریج ظاهر می‌شوند. شدت علائم متغیر و از خفیف تا بسیار شدید است. مهم‌ترین علائم کولیت اولسراتیو شامل موارد زیر است:
- اسهال مکرر، اغلب همراه با خون
- دل‌درد و گرفتگی مداوم شکم
- احساس فوریت در دفع مدفوع
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- خستگی شدید و ضعف
- تب مداوم یا عودکننده
- خون‌ریزی یا وجود خون در مدفوع
این علائم ممکن است در ابتدا خفیف باشند و به‌تدریج شدت یابند. در دوره‌هایی که به‌نام عود بیماری شناخته می‌شوند، علائم تشدید می‌شود و دفعات دفع افزایش می‌یابد.
علائم عود کولیت اولسراتیو
عود بیماری به زمانی گفته می‌شود که پس از یک دوره بهبودی، علائم دوباره ظاهر یا تشدید می‌شوند. علائم عود کولیت اولسراتیو شامل:
- افزایش دفعات اسهال، مخصوصاً اسهال خونی
- درد شدیدتر شکم نسبت به دوره‌های قبلی
- تب
- کاهش وزن سریع و ناگهانی
- خستگی غیرمعمول و ضعف شدید
این مرحله نیاز به بررسی سریع پزشک دارد؛ چراکه درصورت بی‌توجهی ممکن است به عوارض جدی منجر شود.
روش‌های تشخیص کولیت اولسراتیو
تشخیص کولیت اولسراتیو اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بسیاری از بیماری‌های گوارشی مثل عفونت‌های روده، سندرم روده تحریک‌پذیر و حتی سرطان کولون ممکن است علائم مشابهی داشته باشند. برای رسیدن به تشخیص درست، پزشک مراحل زیر را طی می‌کند:
- معاینه و بررسی شرح‌حال
پزشک ابتدا درباره مدت بروز علائم، شدت اسهال یا خون‌ریزی، تغییر در عادات دفع و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های التهابی روده پرس‌وجو می‌کند. این اطلاعات مسیر تشخیص را مشخص می‌کند.
- آزمایش خون
آزمایش خون برای شناسایی کم‌خونی ناشی از خون‌ریزی مداوم روده و سنجش شدت التهاب کاربرد دارد. همچنین کمبود موادی مثل آهن و ویتامین B12 بررسی می‌شود تا وضعیت تغذیه‌ای بیمار مشخص شود.
- آزمایش مدفوع
این آزمایش به‌منظور افتراق بین کولیت موقت عفونی و کولیت اولسراتیو انجام می‌شود. وجود خون یا چرک در مدفوع و شناسایی عفونت‌های باکتریایی یا انگلی در این مرحله بررسی می‌شود.
- تصویربرداری
سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی تنها در موارد خاصی مانند مشکوک بودن به عوارض شدید (آبسه، سوراخ شدن روده) و برای ارزیابی وسعت التهاب به‌کار می‌رود و روتین نیست.
- کولونوسکوپی و بیوپسی
کولونوسکوپی به‌همراه نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) استاندارد طلایی تشخیص کولیت اولسراتیو است. در این روش، پزشک با دوربین داخل روده را مشاهده می‌کند و نمونه‌های کوچکی از بافت ملتهب را برمی‌دارد. بررسی این نمونه‌ها کمک می‌کند تشخیص بین کولیت اولسراتیو و بیماری‌های مشابه مثل کرون روده یا سرطان کولون با دقت بیشتری انجام شود.
درمان کولیت اولسراتیو؛ از دارو تا جراحی!
هدف اصلی درمان کولیت اولسراتیو کنترل التهاب، کاهش علائم و پیشگیری از عوارض است. روش درمان بسته به شدت بیماری و پاسخ بدن به داروها انتخاب می‌شود. مراحل اصلی درمان عبارت‌اند از:
1. درمان دارویی
در بیشتر بیماران، درمان با دارو شروع می‌شود تا التهاب کاهش یابد و علائم کنترل شود. داروهای مورد استفاده شامل گروه‌های زیر هستند:
- داروهای ضدالتهاب موضعی: اولین خط درمان در بسیاری از موارد، داروهایی مانند مزالازین، سولفاسالازین یا بودزوناید هستند که برای کنترل التهاب موضعی در روده استفاده می‌شوند.
- کورتیکواستروئیدهای سیستمیک: در موارد شدیدتر، برای کاهش سریع التهاب از داروهایی مانند پردنیزولون استفاده می‌شود؛ بااین‌حال، مصرف طولانی‌مدت آن‌ها به‌دلیل بروز عوارض جانبی، محدود است.
- تنظیم‌کننده‌های ایمنی: داروهایی مانند آزاتیوپرین، متوترکسات یا اوزانیمود، واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی را مهار می‌کنند و در بیماران مقاوم به درمان‌های اولیه مؤثر هستند.
- بیولوژیک‌ها: داروهای هدفمندتر مانند اینفلیکسیمب، آدالیمومب، ودولیوزومب و گوسلکومب، با خنثی کردن پروتئین‌های التهاب‌زا، در بیماری متوسط تا شدید استفاده می‌شوند.
- داروهای تنظیم‌کننده هدفمند سیستم ایمنی: داروهای خوراکی با مکانیسم هدفمند، مانند توفاسیتینب و اوپاداسیتنیب، با تنظیم و کاهش فعالیت سیستم ایمنی، به کاهش التهاب و کنترل علائم کولیت اولسراتیو کمک می‌کنند.
پزشک با توجه به شدت بیماری، دارو یا ترکیبی از داروها را انتخاب و روند درمان را پیگیری می‌کند.
2. تغییر سبک زندگی و تغذیه
اصلاح سبک زندگی نقش مهمی در درمان کولیت اولسراتیو دارد؛ شناسایی و پرهیز از مصرف غذاهای محرک مانند غذاهای پرچرب یا لبنیات پرچرب کمک‌‌کننده است.
مصرف وعده‌های کم‌حجم به‌جای وعده‌های حجیم، نوشیدن آب کافی و مصرف غذاهای سبک و زودهضم باعث کاهش فشار بر روده می‌شود. همچنین کنترل استرس با ورزش سبک، مدیتیشن یا یوگا به کم شدن دفعات عود بیماری کمک می‌کند.
3. جراحی
اگر درمان دارویی مؤثر واقع نشود یا عوارض خطرناک مانند خون‌ریزی شدید یا سوراخ شدن روده اتفاق بیفتد، جراحی انجام می‌شود.
4. پیگیری مستمر با پزشک
مراجعه منظم به پزشک، حتی پس از کنترل علائم ضروری است تا روند درمان بررسی و درصورت نیاز داروها اصلاح و عوارض احتمالی زود تشخیص داده شوند.
ارکیدلایف
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص نکات مرتبط با کولیت اولسراتیو، می‌توانید به سایت ارکیدلایف به آدرس https://orchidlife.org/ مراجعه نمایید.