چاقی اختلال مزمنی است که در طول زمان پیشرفت می‌کند و با چربی اضافی در بدن مشخص می‌شود که ممکن است به سلامت لطمه بزند. شاخص توده بدنی (BMI) ابزار رایجی برای غربالگری چاقی است که وزن و قد را در نظر می‌گیرد تا شاخص توده بدن را اندازه‌گیری کند. در بزرگ‌سالان، چاقی معمولاً با BMI برابر یا بیشتر از 30 کیلوگرم بر مترمربع تعریف می‌شود. این شرایط با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جدی مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و سرطان مرتبط است. اگرچه BMI به‌عنوان ابزار غربالگری مفید است، محدودیت‌هایی نیز دارد؛ زیرا بین چربی، عضله یا توده استخوانی تفاوتی قائل نمی‌شود و تحت تأثیر عواملی مانند سن، جنسیت و توده عضلانی قرار می‌گیرد. چاقی وضعیت پیچیده‌ای است که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد و رویکرد جامعی برای مدیریت و پیشگیری از آن نیاز است.
دریافت کالری بیشتر از میزان کالری مصرف‌شده در فعالیت‌های روزانه در طولانی‌مدت، ممکن است منجر به افزایش وزن و چاقی شود.
بااین‌حال، چاقی همیشه صرفاً به میزان کالری دریافتی، کالری مصرفی یا سبک زندگی کم‌تحرک محدود نمی‌شود. گرچه این عوامل در بروز چاقی نقش دارند، علل دیگری نیز ممکن است در بروز چاقی مؤثر باشند که لزوماً در کنترل فرد نیستند؛ مانند عوامل ژنتیکی یا ابتلا به برخی بیماری‌های خاص.
برخی از علائم روزمره‌ای که ممکن است فرد بر اثر چاقی تجربه کند، عبارت‌اند از:
•خستگی
•درد مفاصل
•خروپف
•تنگی نفس
•مشکل در انجام فعالیت‌های جسمانی
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهند، عبارت‌اند از:
•سن: متابولیسم (نرخ سوزاندن کالری در بدن) اغلب با افزایش سن کند می‌شود. همچنین ممکن است از نظر جسمی فرد فعالیت کمتری داشته باشد. یائسگی نیز ممکن است فرد را بیشتر مستعد افزایش وزن کند.
•کمبود خواب: خواب منظم کمتر از 7 ساعت در شب باعث تغییرات هورمونی می‌شود که ممکن است اشتها را افزایش دهد و منجر به پرخوری شود.
•بارداری: فرد ممکن است با بارداری دچار افزایش وزن شود.
•استرس: استرس ممکن است بر الگوی خوردن فرد تأثیر بگذارد.
•برخی بیماری‌ها و داروها: ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مانند تخمدان پلی کیستیک و سندرم کوشینگ ممکن است باعث چاقی شود. همچنین مصرف بعضی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی، ضدتشنج، بتا بلاکرها و کورتیکواستروئیدها ممکن است باعث افزایش وزن شود.
اجرای گام‌های زیر برای بهبود عادات سلامتی به‌ویژه برای کسانی که سابقه خانوادگی چاقی دارند یا افزایش وزن را تجربه کرده‌اند، مفید است. اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر است:
•انجام ورزش منظم و متوسط مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری به‌مدت 30 دقیقه در 5 تا 7 روز از هفته
•داشتن رژیم غذایی متعادل و سالم برای قلب که شامل غذاهای مغذی مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی باشد.
•محدود کردن مصرف غذاهای پرکالری و غذاهای دارای چربی‌های اشباع و ترانس
چاقی معمولاً با روش‌های مختلف تشخیص داده می‌شود. از نظر بالینی، چاقی اغلب با شاخص توده بدنی (BMI) برابر یا بیشتر از30 کیلوگرم بر مترمربع تشخیص داده می‌شود. همچنین چاقی شکمی که با دور کمر 102 سانتی‌متر یا بیشتر در مردان و 88 سانتی‌متر یا بیشتر در زنان مشخص می‌شود، به‌عنوان شاخصی برای شناسایی افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و متابولیک کاربرد دارد.
BMI تخمین تقریبی از وزن فرد نسبت به قد ارائه می‌دهد. دسته‌بندی BMI به شرح زیر است:
وزن طبیعی: BMI برابر با 18/5 تا 24/9 کیلوگرم بر مترمربع
اضافه‌وزن: BMI برابر با 25/0 تا 29/9 کیلوگرم بر مترمربع
چاقی: BMI برابر یا بیشتر از 30 کیلوگرم بر مترمربع
پزشک ممکن است از روش مقایسه نسبت دور کمر به باسن نیز برای بررسی وضعیت فرد کمک بگیرد.
در ادامه ممکن است آزمایش‌های خاصی نیز برای کمک به تشخیص خطرات سلامتی مرتبط با چاقی انجام شود. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
•آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول و گلوکز (قند خون)
•آزمایش‌های عملکرد کبد
•غربالگری دیابت
•آزمایش‌های تیروئید
•بررسی وضعیت عملکرد قلب، مانند الکتروکاردیوگرام
مدیریت چاقی نیازمند رویکرد جامع و اغلب طولانی‌مدت است. کاهش وزن اندک نیز منافع سلامتی قابل‌توجهی دارد. سنگ بنای درمان شامل تغییرات سبک زندگی است که اغلب در ترکیب با سایر مداخلات استفاده می‌شود.
داروها
علاوه‌بر تغییرات سبک زندگی، پزشکان ممکن است برای مدیریت وزن درمان دارویی را توصیه کنند که با مکانیسم‌های مختلفی ازجمله کاهش اشتها، افزایش احساس سیری یا کند کردن حرکت غذا در دستگاه گوارش عمل می‌کنند. درمان دارویی را در افراد با شرایط زیر که با مداخله در شیوه زندگی به اهداف کاهش وزن (کاهش حداقل ۵ درصد از وزن کل بدن در سه تا شش ماه) نرسیده‌اند، می‌توان در نظر گرفت:
انتخاب داروی ضدچاقی به اثربخشی و عوارض جانبی دارو، موارد منع مصرف، بیماری‌های همراه، ترجیحات بیمار و هزینه‌های شخصی بستگی دارد. برای بیشتر بیماران، داروهای مبتنی بر هورمون اینکرتین مانند تیرزپاتاید، سماگلوتید و لیراگلوتاید ترجیح داده می‌شوند؛ زیرا بیشترین اثربخشی را در کاهش وزن دارند. گزینه‌های جایگزین داروهایی مانند نالتروکسون-بوپروپیون و اورلیستات هستند.
جراحی و سایر روش‌های کاهش وزن
جراحی باریاتریک یا جراحی کاهش وزن ممکن است برای افراد با BMI برابر یا بیشتر از 35 کیلوگرم بر مترمربع یا افراد با BMI برابر 30 تا 34/9 کیلوگرم بر مترمربع و ابتلای هم‌زمان به دیابت نوع 2 در نظر گرفته شود. این روش‌ها سیستم گوارشی را تغییر می‌دهند تا مصرف غذا یا جذب کالری را محدود کنند و برخی از آن‌ها بر هورمون‌های مسئول گرسنگی و متابولیسم تأثیر می‌گذارند. ازجمله گزینه‌های جراحی شامل باندینگ معده، بای‌پاس معده، اسلیو معده و انحراف بیلیوپانکراس با سوئیچ دوازدهه است. روش‌های غیرجراحی مانند گاستروپلاستی اندوسکوپیک اسلیو و بالن معده نیز در دسترس است. اگرچه جراحی ممکن است منجر به کاهش وزن قابل توجه و بهبود بیماری‌های مرتبط شود، نیازمند پایبندی به تغییرات طولانی‌مدت در سبک زندگی است.
اصلاح الگوهای غذایی و ورزشی برای غلبه بر چاقی ضروری است. این تغییر ممکن است شامل مشورت با متخصص تغذیه برای تدوین برنامه تغذیه سالم باشد که شامل مدیریت مصرف غذا، کنترل اندازه وعده‌ها و انتخاب غذاهای سالم‌تر مانند افزایش مصرف میوه و سبزیجات و کاهش مصرف چربی‌های اشباع و کلسترول است. برنامه ورزشی ساختارمند و افزایش فعالیت فیزیکی روزانه برای تقویت قدرت، استقامت و متابولیسم بدن ضروری است.
