ناباروری وضعیت نسبتاً شایعی است که پیامدهای مهم روانی، اقتصادی و پزشکی دارد که براساس انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) به‌صورت زیر تعریف می‌شود:
بیماری، وضعیت یا حالتی که شامل هریک از موارد زیر باشد:
سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است پیرو انجام یک مطالعه در کشورهای توسعه‌یافته، در 37 درصد از زوج‌های نابارور، عامل ناباروری مربوط به زن و در 8 درصد موارد، عامل ناباروری مربوط به مرد بوده است. در 35 درصد از زوج‌ها نیز هر دو طرف در ناباروری نقش داشتند. همچنین 5 درصد از زوج‌ها، ناباروری با علت نامشخص داشتند. بنابراین نباید به‌طور پیش‌فرض، ناباروری را تنها به مشکلات زنان نسبت دهیم.
علت ناباروری ممکن است یک بیماری یا مشکلات دیگری در عملکرد سیستم تولیدمثل فرد باشد؛ مانند مشکلات مربوط به اسپرم در مردان (تعداد خیلی کم، حرکت کند یا ساختار غیرطبیعی)، انسداد مسیر خروج اسپرم، اختلال در تخمک‌گذاری، کاهش تعداد تخمک‌های سالم در تخمدان‌ها، اندومتریوز، مشکلات لوله‌های فالوپ، قاعدگی نامنظم یا قطع طولانی‌مدت قاعدگی، ناهنجاری‌های رحمی یا لگنی، مخاط غیرطبیعی دهانه رحم و عوامل ناشناخته.
تشخیص دقیق علل ناباروری پیچیده است. آزمایش‌های موجود همیشه قابل اعتماد نیستند و به‌جز موارد قطعی مانند فقدان کامل اسپرم یا انسداد کامل لوله‌های رحمی، نمی‌توان با اطمینان یک نتیجه غیرطبیعی در آزمایش را علت اصلی ناباروری دانست. عدم قطعیت در ارتباط بین نتایج آزمایش‌ها و علت واقعی ناباروری، تخمین فراوانی نسبی علل مختلف ناباروری را دشوار می‌سازد.
زمان‌بندی ارزیابی اولیه ناباروری به سن زن و سابقه پزشکی زوج بستگی دارد. زنان با افزایش سن، به‌ویژه پس از 30 سالگی، کاهش باروری را تجربه می‌کنند.
تأخیر در ارزیابی و درمان ممکن است میزان موفقیت را پس از شروع درمان کاهش دهد. به همین دلیل، کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) و انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) توصیه می‌کنند در زنان بین 35 تا 40 سال، ارزیابی ناباروری پس از شش ماه رابطه جنسی مکرر محافظت‌نشده بدون بارداری آغاز شود و در زنان بیشتر از 40 سال، ارزیابی پس از گذشت کمتر از شش ماه شروع شود.
زنان کمتر از 35 سال نیز، توصیه می‌شود در صورت عدم باروری پس از 12 ماه رابطه جنسی منظم و محافظت‌نشده، توسط پزشک معاینه شوند.
علاوه‌بر سن، عوامل خطرساز دیگر که ممکن است باروری را در زنان مختل کنند، عبارت‌اند از:
وزن: اضافه‌وزن و چاقی؛ BMI برابر یا بیشتر از 25 کیلوگرم بر مترمربع با کاهش باروری در زنان مرتبط است. همچنین BMI کمتر از 17 کیلوگرم بر مترمربع نیز ممکن است باعث اختلال در تخمک‌گذاری شود.
سبک زندگی: سیگار کشیدن، مصرف الکل، مصرف کافئین، استرس
عوامل محیطی: آلاینده‌های محیطی و سموم مانند ثرات نامطلوبی بر باروری دارند.
سابقه پزشکی: بیماری‌هایی مانند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که باعث اختلال در تخمک‌گذاری می‌شوند.
عوامل مربوط به مردان: کیفیت و تعداد اسپرم تحت تأثیر عواملی مانند سن (به‌ویژه بیشتر از 50 سال) و BMI قرار دارد.
برخی انواع ناباروری قابل پیشگیری نیستند. نکات زیر به افزایش شانس باروری کمک می‌کند.
داشتن رابطه جنسی مکرر بلافاصله پس از پایان خون‌ریزی قاعدگی می‌تواند مفید باشد. در بیشتر افراد با چرخه قاعدگی حدود 28 روزه، یکی از تخمدان‌ها معمولاً در میانه چرخه تخمک آزاد می‌کند. داشتن رابطه جنسی روزانه از 5 تا 7 روز قبل از آزاد شدن تخمک تا دو روز پس از تخمک‌گذاری ایدئال است.
اگرچه بیشتر انواع ناباروری در مردان قابل پیشگیری نیست، این موارد کمک‌کننده خواهد بود:
موارد زیر احتمال باردار شدن را در زنان افزایش می‌دهد:
ناباروری معمولاً معلول چندین علت هم‌زمان است. به همین دلیل، انجام ارزیابی تشخیصی کامل توسط پزشک ضروری است.
مراحل اولیه ارزیابی عبارت‌اند از:
به‌دنبال ارزیابی اولیه، انجام آزمایش‌های زیر برای تشخیص علت ناباروری در زوج‌ها کمک‌کننده است:
در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند سونوگرافی لگن و لاپاروسکوپی را برای شناسایی مشکلاتی مانند اندومتریوز توصیه کند.
هدف از این بررسی‌ها، شناسایی دقیق علل ناباروری و ارائه درمان مناسب است.
انتخاب روش درمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد. پس از شناسایی علت ناباروری، از راه‌های درمانی مختلفی می‌توان استفاده کرد که عبارت‌اند از:
زمانی که اختلال در تخمک‌گذاری وجود دارد، ممکن است به زنان داروهایی داده شود که چندین تخمک را برای بلوغ و آزاد شدن تحریک می‌کند؛ برای مثال، می‌توان به کلومیفن، لتروزول و گنادوتروپین‌های انسانی اشاره کرد. این داروها برای زنانی که اختلالات تخمک‌گذاری دارند، بسیار مفید است.
از طرف دیگر، پزشکان ممکن است از فناوری‌های کمک‌باروری ازجمله موارد زیر استفاده کنند، که در این روش‌ها رژیم دارویی خاصی متشکل از چند دارو تجویز می‌شود تا پزشک بتواند کنترل سیکل تخمدانی را در دست بگیرد:
تلقیح داخل رحمی یا (Intrauterine insemination: IUI): انتخاب فعال‌ترین اسپرم‌ها و قرار دادن مستقیم آن‌ها در رحم
لقاح آزمایشگاهی (In Vitro Fertilization: IVF): تحریک تخمدان‌ها، استخراج تخمک‌های بالغ، لقاح با اسپرم در شرایط آزمایشگاهی، رشد آن در محیط آزمایشگاه و قرار دادن یک یا چند جنین در رحم
داروها و فناوری‌های کمک‌باروری ممکن است منجر به بارداری چندقلو (مانند دوقلو یا سه‌قلو) شود.
افراد مبتلا به ناباروری ممکن است با ایجاد تغییراتی، برخی عوامل خطر را به حداقل برسانند؛ مثل، ترک سیگار، کاهش وزن، محدود کردن مصرف الکل و پیروی از رژیم غذایی متعادل همراه با مصرف ویتامین‌ها درصورت تجویز پزشک
تحقیقات نشان می‌دهد تغییر سبک زندگی تأثیر قابل توجهی بر پتانسیل باروری در مردان و زنان دارد. متخصصان پزشکی رویکرد جامعی را برای بهبود سلامت باروری از طریق مداخلات هدفمند توصیه می‌کنند. یکی از راهبردهای کلیدی سبک زندگی، حفظ وزن مناسب است. مطالعات نشان داده‌اند چاقی با کاهش باروری در هر دو جنس مرتبط است و تغییرات رژیم غذایی نقش مهمی دارد. شواهد نشان می‌دهد رژیم غذایی غنی از اسید فولیک، غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای دریایی، نرخ بارداری را بهبود می‌بخشد.
توصیه‌های کلیدی برای تغییر سبک زندگی:
توصیه‌های تغذیه‌ای مؤثر بر بهبود نرخ بارداری:
برای افزایش شانس باروری، مصرف مکمل‌های پیش از بارداری نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. متخصصان توصیه می‌کنند قبل از بارداری، سطح آهن خون خود را بررسی و درصورت نیاز، مکمل‌های مناسب مصرف کنید. مصرف مکمل‌های پیش از بارداری مانند اسید فولیک، آهن و ویتامین‌های گروه B به سلامت باروری کمک می‌کند. ازآنجاکه هر فرد شرایط منحصربه‌فردی دارد، مشورت با پزشک متخصص برای دریافت راهنمایی‌های تخصصی و بررسی دقیق وضعیت فردی بسیار اهمیت دارد.
