ناباروری یکی از مسائل مهم در حوزه سلامت باروری است که زنان و مردان را به یک اندازه تحت تأثیر قرار می‌دهد. در پزشکی، ناباروری به ناتوانی در باردار شدن پس از حداقل 12 ماه رابطه منظم و بدون استفاده از روش‌های جلوگیری اطلاق می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از زوج‌ها در جهان با ناباروری مواجه هستند. ناباروری دائمی نیست و در بسیاری از موارد، با تشخیص دقیق و درمان مناسب قابل برطرف شدن است. در ادامه، ابتدا به تعریف دقیق ناباروری می‌پردازیم، سپس انواع و روش‌های درمان آن را مرور می‌کنیم.
ناباروری چیست؟
ناباروری حالتی است که در آن، زوجین پس از 12 ماه رابطه منظم و بدون استفاده از روش‌های جلوگیری، قادر به باردار شدن نمی‌شوند. در زنان بزرگ‌تر از ۳۵ سال، این بازه زمانی معمولاً به 6 ماه کاهش می‌یابد. این وضعیت ممکن است بر اثر اختلال در هریک از مراحل طبیعی فرایند باروری ایجاد شود؛ از تولید و آزادسازی تخمک گرفته تا لقاح، حرکت اسپرم یا لانه‌گزینی جنین در رحم. ناباروری هم در زنان و هم در مردان ممکن است رخ دهد و در بسیاری از موارد، نتیجه ترکیبی از عوامل در هر دو نفر است.
انواع ناباروری
ناباروری از نظر زمان بروز و سابقه بارداری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- ناباروری اولیه: زمانی که زوج هرگز بارداری موفقی نداشته‌اند.
- ناباروری ثانویه: زمانی که پیش‌تر بارداری یا زایمان انجام شده است، اما پس از آن، بارداری مجدد رخ نمی‌دهد.
از نظر علت نیز ناباروری را می‌توان به چند گروه کلی تقسیم کرد:
- علل زنانه: اختلال در تخمک‌گذاری، انسداد لوله‌های فالوپ، آندومتریوز، مشکلات رحم یا افزایش سن.
- علل مردانه: کاهش تعداد یا کیفیت اسپرم، اختلال در حرکت اسپرم، مشکلات هورمونی یا انسداد مجاری تناسلی.
- علل ترکیبی یا ناشناخته: گاهی هر دو طرف در بروز مشکل نقش دارند یا هیچ علت مشخصی شناسایی نمی‌شود.
علل و عوامل مؤثر در ناباروری
فرایند باروری به هماهنگی دقیق میان چند اندام و سیستم وابسته است؛ هرگونه اختلال در یکی از این مراحل ممکن است به ناباروری منجر شود.
در زنان، شایع‌ترین علل ناباروری شامل موارد زیر است:
- اختلال در تخمک‌گذاری به‌دلیل مشکلات هورمونی، مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- آسیب یا انسداد لوله‌های فالوپ
- آندومتریوز
- اختلالات رحم یا گردن رحم
- افزایش سن و کاهش کیفیت تخمک‌ها
در مردان نیز عوامل زیر نقش مهمی در بروز ناباروری دارند:
- کاهش تعداد، تحرک یا شکل طبیعی اسپرم
- اختلالات هورمونی در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه
- عفونت‌های دستگاه تناسلی یا واریس بیضه (واریکوسل)
- مصرف دخانیات، الکل یا مواجهه با حرارت و مواد شیمیایی مضر
تشخیص ناباروری
تشخیص ناباروری با بررسی هم‌زمان سلامت زن و مرد آغاز می‌شود؛ زیرا در بسیاری از موارد، علت تنها به یکی از طرفین محدود نیست. پزشک در مرحله نخست، شرح‌حال دقیق، سابقه بیماری‌ها، داروهای مصرفی و الگوی قاعدگی را بررسی می‌کند.
در زنان، معمولاً آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
- بررسی تخمک‌گذاری از طریق آزمایش خون یا سونوگرافی
- تصویربرداری از رحم و لوله‌های فالوپ برای بررسی انسداد یا ناهنجاری‌های ساختاری
- آزمایش‌های هورمونی برای ارزیابی عملکرد تخمدان و غده هیپوفیز
در مردان نیز آزمایش مایع منی (اسپرم‌گرام) مهم‌ترین روش بررسی است و تعداد، حرکت و شکل اسپرم‌ها در آن اندازه‌گیری می‌شود. درصورت نیاز، آزمایش‌های تکمیلی هورمونی یا سونوگرافی بیضه انجام می‌شود.
راه‌های مؤثر در درمان ناباروری
درمان ناباروری براساس علت زمینه‌ای و وضعیت سلامت هر زوج متفاوت است. پزشک معمولاً درمان را از ساده‌ترین مداخلات آغاز و درصورت نیاز، از داروها یا روش‌های پیشرفته‌تر کمک‌باروری استفاده می‌کند.
اصلاح سبک زندگی
در بسیاری از موارد، اصلاح سبک زندگی نخستین گام برای درمان ناباروری است. حفظ وزن متعادل، تغذیه سالم و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و منابع پروتئینی، ترک سیگار و الکل، کنترل استرس و داشتن خواب کافی از عوامل مؤثر در بهبود عملکرد دستگاه تولیدمثل هستند. این تغییرات با تنظیم تعادل هورمونی، بهبود کیفیت تخمک و اسپرم و افزایش احتمال بارداری طبیعی موجب تقویت پایه سایر درمان‌ها می‌شود.
درمان دارویی
درمان دارویی زمانی آغاز می‌شود که اصلاح سبک زندگی به‌تنهایی کافی نباشد. هدف این مرحله، تنظیم عملکرد هورمونی و تحریک تخمک‌گذاری در زنان یا بهبود کیفیت اسپرم در مردان است. داروهای باروری معمولاً به‌صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند و باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شوند تا خطر بروز عوارض جانبی کاهش یابد.
سینال‌اف (Cinnal-F)
سینال‌اف دارویی تزریقی حاوی گنادوتروپین انسانی است که وظیفه اصلی آن، تحریک رشد فولیکول‌ها و القای تخمک‌گذاری در تخمدان است. این دارو معمولاً برای زنانی تجویز می‌شود که تخمک‌گذاری منظم ندارند یا به تحریک تخمک‌گذاری در فرایند درمان ناباروری نیاز دارند. سینال‌اف باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری و تنها زیر نظر پزشک متخصص مصرف شود تا دوز و زمان تزریق به‌درستی کنترل شود.
لیگزافرت (Lixafert)
لیگزافرت دارویی است که در مراحل پیشرفته‌تر درمان ناباروری، به‌ویژه در روش‌های کمک‌باروری مانند IUI و IVF به‌کار می‌رود. این دارو با تنظیم دقیق زمان تخمک‌گذاری، شرایط بهینه برای لقاح را فراهم می‌کند. لیگزافرت معمولاً به‌صورت تزریقی و فقط در مراکز درمانی تخصصی تجویز می‌شود و باید براساس برنامه درمانی تعیین‌شده توسط پزشک تزریق شود.
روش‌های کمک‌باروری (ART)
درصورت عدم موفقیت درمان‌های دارویی، پزشک از روش‌های پیشرفته‌تر کمک‌باروری استفاده می‌کند؛ ازجمله:
- IUI (تلقیح داخل رحمی اسپرم): اسپرم شسته‌شده مستقیماً به رحم منتقل می‌شود تا احتمال لقاح افزایش یابد.
- IVF (لقاح آزمایشگاهی): تخمک از بدن زن گرفته و در محیط آزمایشگاهی با اسپرم ترکیب می‌شود؛ سپس جنین حاصل به رحم منتقل می‌شود.
جمع‌بندی
ناباروری یکی از مشکلات شایع اما قابل درمان در حوزه سلامت باروری است. تشخیص و درمان به‌موقع همراه با پیروی از شیوه زندگی سالم، احتمال موفقیت درمان را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. روش‌های درمان ناباروری از اصلاح تغذیه و درمان دارویی گرفته تا روش‌های پیشرفته کمک‌باروری، مانند IUI و IVF، را شامل می‌شوند.
برای آشنایی بیشتر با داروهای مورد استفاده برای درمان ناباروری، می‌توانید به وب‌سایت ارکیدلایف مراجعه فرمایید. این محصولات تحت نظارت متخصصان تولید شده‌اند و باید صرفاً با تجویز پزشک مصرف شوند.
منابع