آشنایی با بیماری دیابت

برای درک درست دیابت، ابتدا باید روند طبیعی گلوکز در بدن توضیح داده شود.

انسولین چگونه عمل می‌کند؟
انسولین هورمونی است که از غده‌ای پشت و پایین معده به نام پانکراس ترشح می‌شود.
• پانکراس انسولین را به داخل خون ترشح می‌کند.
• انسولین در خون جریان پیدا می‌کند و باعث می‌شود قند بتواند وارد سلول‌ها شود.
• قند خون کاهش پیدا می‌کند.
• با کاهش قند خون، میزان ترشح انسولین از پانکراس نیز کاهش می‌یابد.

نقش گلوکز
گلوکز نوعی قند است و یک منبع انرژی برای سلول‌های سازنده عضلات و بافت‌های دیگر به حساب می‌آید.
• گلوکز از دو منبع اصلی غذا و کبد تامین می‌شود.
• قند وارد خون شده و با کمک انسولین وارد سلول‌ها می‌شود.
• کبد گلوکز را به شکل گلیکوژن ذخیره کرده و در صورت نیاز دوباره آن را به گلوکز تبدیل می‌کند.
• اگر میزان گلوکز کم باشد، مثل وقتی که فرد مدتی غذا نخورده است، کبد گلیکوژن ذخیره شده را می‌شکند و گلوکز تولید می‌کند تا میزان قند خون در محدوده طبیعی بماند.

دلایل ابتلا به دیابت نوع یک
علت دقیق دیابت نوع ۱ مشخص نیست. اما می‌دانیم که در این نوع دیابت، سیستم ایمنی بدن که به طور طبیعی با باکتری‌ها و ویروس‌ها مبارزه می‌کند، به سلول‌های سازنده انسولین در پانکراس حمله کرده و باعث از بین رفتن آنها می‌شود.
در این حالت بدن دیگر انسولینی ندارد یا میزان آن ناچیز است. در نتیجه قند خون به جای اینکه به داخل سلول‌ها منتقل شود، در داخل خون تجمع پیدا می‌کند.
به نظر می‌رسد دیابت نوع ۱ در اثر ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی ایجاد می‌شود. اما اینکه این عوامل دقیقاً چه هستند هنوز مشخص نیست. این باور وجود دارد که وزن در بروز دیابت نوع ۱ نقشی ندارد.

دلایل ایجاد پیش دیابت و دیابت نوع ۲
در پیش دیابت (که می‌تواند به دیابت نوع ۲ تبدیل شود) و دیابت نوع ۲، سلول‌ها به اثر انسولین مقاوم می‌شوند و پانکراس برای مقابله با این مسئله نمی‌تواند انسولین کافی بسازد. در نتیجه قند به جای وارد شدن به سلول‌ها برای تامین انرژی، در خون تجمع پیدا می‌کند.
اینکه دقیقا چرا این اتفاق می‌افتد مشخص نیست اما این باور وجود دارد که ژنتیک و عوامل محیطی در بروز دیابت نوع ۲ نیز نقش ایفا می‌کنند. داشتن اضافه وزن به میزان قوی با بروز دیابت نوع ۲ در ارتباط است، اما همه افراد دارای اضافه وزن به آن مبتلا نمی‌شوند.

دلایل ایجاد دیابت در دوران بارداری
در دوران بارداری، از جفتِ جنین، هورمون‌هایی ترشح می‌شود تا بارداری حفظ شود و ادامه پیدا کند. این هورمون‌ها باعث مقاوم‌شدن سلول‌ها به انسولین می‌شوند.
در شرایط عادی برای غلبه بر این مقاومت، پانکراس انسولین بیشتری تولید می‌کند. اما در برخی موارد پانکراس نمی‌تواند این کار را مداوم انجام دهد.
در نتیجه میزان گلوکز داخل سلول‌ها کم شده و میزان آن در خون بیش از حد می‌شود و دیابت بارداری بروز پیدا می‌کند.

علائم دیابت نوع ۱ معمولاً به طور ناگهانی ایجاد می‌شود و اغلب به همین دلیل میزان قند خون بررسی می‌شود.
به دلیل اینکه علائم پیش دیابت و سایر انواع دیابت به مرور ایجاد می‌شوند یا ممکن است واضح نباشند.

انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که افراد با مشخصات زیر باید از نظر ابتلا به این بیماری غربالگری شوند:

• در همه افراد دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۲۵ (بالای ۲۳ در نژاد آسیایی-آمریکایی) با هر سنی و دارای عوامل خطرساز دیگر مثل فشار خون بالا، میزان غیر طبیعی کلسترول خون، تحرک کم، سابقه سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome, PCOS) یا بیماری قلبی و ابتلای یک فرد نزدیک از افراد خانواده به دیابت.

• در همه افراد بالاتر از ۴۵ سال توصیه می‌شود یک غربالگری اولیه قند خون انجام بگیرد و در صورت طبیعی‌بودن نتایج، هر سه سال این کار تکرار شود.

• در همه خانم‌هایی که دیابت بارداری داشته‌اند توصیه می‌شود که هر سه سال از نظر ابتلا به دیابت غربالگری شوند.

• در همه افرادی که در آنها تشخیص پیش دیابت داده شده است توصیه می‌شود سالیانه آزمایش انجام شود.

 آزمایش‌های تشخیص دیابت نوع ۱، پیش دیابت و دیابت نوع ۲

آزمایش هموگلوبین اِی وان سی (Hb1AC) یا A1C: در این آزمایش خون، درصد قند خون متصل به هموگلوبین اندازه گرفته می‌شود و نشان‌دهنده متوسط قند خون طی دو تا سه ماه گذشته است. هموگلوبین، پروتئین مسئول حمل اکسیژن در گلبول‌های قرمز است. برای این آزمایش احتیاج به ناشتا بودن نیست.
هرچه میزان قند خون بالاتر باشد، قند بیشتری به هموگلوبین‌ها متصل می‌شود. اگر A1C در دو آزمایش مجزا برابر با ۶.۵ درصد یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده ابتلا به دیابت است. A1C بین ۵.۷ و ۶.۴ نشان‌دهنده وجود پیش دیابت است. A1C کمتر از ۵.۷ طبیعی است.در صورت هم‌خوانی نداشتن نتایج A1C، دسترس نبودن آزمایش A1C یا وجود شرایطی که سبب خطا در این آزمایش می‌شود (مثل بارداری یا دارا بودن نوع نادری از هموگلوبین) پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر برای تشخیص دیابت استفاده کند:

• آزمایش قند خون تصادفی: نمونه خون در یک زمان تصادفی گرفته می‌شود. قند خون تصادفی بدون توجه به آخرین وعده غذا اگر 200 mg/dL (معادل 11.1 mmol/L) یا بیشتر باشد، نشان‌دهنده وجود دیابت است.

• آزمایش قند خون ناشتا: یک نمونه خون بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن گرفته می‌شود. اگر قند خون ناشتا کمتر از 100 mg/dL (5.6 mmol/L) باشد طبیعی است. اگر قند خون ناشتا بین 100 تا 125 mg/dL (5.6 تا 6.9 mmol/L) باشد، فرد پیش دیابت دارد. قند خون ناشتای برابر با 126 mg/dL (7 mmol/L) یا بالاتر در دو آزمایش مجزا نشان‌دهنده وجود دیابت است.

• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: برای انجام این آزمایش، فرد باید حداقل ۸ ساعت ناشتا باشد و قند خون ناشتا اندازه گرفته می‌شود. سپس یک محلول قندی نوشیده شده و میزان قند خون در فواصل مشخص تا دو ساعت اندازه گرفته می‌شود.
در این آزمایش اگر قند خون کمتر از 140 mg/dL (7.8 mmol/L) باشد طبیعی است. قند خون بین 140 تا 199 mg/dL (7.8 تا 11.0 mmol/L) نشان‌دهنده پیش دیابت بوده و اگر قند خون بعد از دو ساعت بیشتر از 200 mg/dL (11.1 mmol/L) باشد نشان‌دهنده دیابت است.
اگر شک به دیابت نوع ۱ وجود داشته باشد، نمونه ادرار فرد از نظر وجود ماده‌ای به نام کتون بررسی می‌شود. کتون وقتی تولید می‌شود که بدن به اندازه کافی انسولین نسازد و برای تولید انرژی از بافت عضلانی و چربی استفاده کند.
از آن‌جایی‌که سیستم ایمنی فرد مبتلا به دیابت نوع ۱، پروتئین‌های مخربی به نام آنتی‌بادی خودی (Autoantibody) علیه سلول‌های خودی ترشح می‌کند، معمولاً یک آزمایش دیگر نیز توسط پزشک برای بررسی وجود این آنتی بادی‌ها انجام می‌شود.

 آزمایش‌های تشخیص دیابت بارداری
عوامل خطرساز دیابت بارداری معمولاً در اوایل بارداری توسط پزشک ارزیابی می‌شود:

• اگر احتمال ابتلا به دیابت بارداری بالا باشد در این صورت در اولین ویزیتِ بارداری آزمایش انجام می‌شود. مواردی که در آن احتمال بالا وجود دارد مثل: ابتلا به چاقی در شروع بارداری، ابتلا به دیابت بارداری در یکی از بارداری‌های قبلی یا ابتلای والدین، خواهر، برادر یا فرزند به دیابت.
• اگر احتمال ابتلا به دیابت بارداری متوسط است، معمولاً آزمایش غربالگری دیابت در سه ماهه دوم (اغلب بین هفته ۲۴ و ۲۸ بارداری) انجام می‌شود.

 برای غربالگری، آزمایش‌های زیر ممکن است توسط پزشک انجام شود:

• آزمایش چالش گلوکز اولیه دیابت: در این آزمایش، یک ساعت پس از نوشیدن شربتِ گلوکز، میزان قند خون اندازه گرفته می‌شود. اگرچه می‌تواند در آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت باشدِ، اما معمولاً در این آزمایش قند خون زیر 140 mg/dL (7.8 mmol/L) طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
اگر قند خون بالاتر از این میزان باشد، احتمال ابتلا به دیابت بارداری بالاتر است ولی به معنی ابتلای حتمی نیست. برای مشخص‌شدن ابتلا به این بیماری، آزمایش دیگری توسط پزشک انجام می‌شود.

• آزمایش تحمل گلوکز ثانویه دیابت: در این آزمایش، در ابتدا قند خون ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس یک محلول قندی مثل محلول آزمایش اولیه نوشیده می‌شود با این تفاوت که غلظت قند این محلول بالاتر است و میزان قند خون به مدت ۳ ساعت و در فواصل یک‌ساعته اندازه گرفته می‌شود. اگر در حداقل ۲ مورد قند خون بالاتر از میزان طبیعی تعیین‌شده برای هر ساعت باشد، فرد مورد آزمایش، مبتلا به دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.